ေသြး...

ေသြး
။။။။။။။
          ေသြးဆိုတာ သာမန္မ်က္စိနဲ႔ၾကည့္ရင္ နီတဲ့အရည္လို႔သာ ျမင္ပါလိမ့္မယ္။
တကယ္ကေသြးမွာ သာမန္မ်က္စိနဲ႔မျမင္နိုင္တဲ့ ေသြးဥနီ (သူ႔ေၾကာင့္အနီေရာင္ျဖစ္တာပါ)၊
ေသြးဥျဖဴ (အေရာင္ မရွိပါဘူး)၊ ေသြးဥမႊား (အသားစအမႊာလို အရြယ္အစားအမ်ိဳးမ်ိဳး
ရွိပါတယ္) ေတြဟာ အဝါႏု ေရာင္ရွိတဲ့ ေသြးရည္ၾကည္ထဲမွာ ေမ်ာေနၾကတာပါ။


     ဒါကို လက္ေတြ႔သိခ်င္ရင္ေတာ့ လူ (သုိ႔) တိရိစာၦန္ရဲ့ ေသြး အနည္းငယ္ကို ပုလင္းျဖဴ
တစ္လံုးထဲမွာ ထဲ့ထားလိုက္ပါ။ ေသြးခဲသြားတဲ့အခါ (ေသြးခဲဆိုတာ ေသြးဥေတြအားလံုး
စုၿပီး ခဲသြားတာပါ) ေသြးခဲအျပင္ အဝါႏုေရာင္ရွိတဲ့ ေသြးရည္ၾကည္ကို ေတြ႔ရပါလိမ့္မယ္။
လူေတြရဲ႕ ေသြးဥနီက ႏွစ္ဖက္ခြက္တဲ့ အဝိုင္းလံုးေတြပါ ႏွစ္ဖက္ျမင္ (Two dimension)
တဲ့ မွန္ဘီလူးေအာက္မွာ အဝိုင္းျပားေတြအေနနဲ႔ ေတြ႔ရပါတယ္။
    “ေသြးဟာ အသက္” လို႔ေျပာတဲ့ အတိုင္း၊ ေသြးမရွိရင္ အသက္မရွင္နိုင္ပါဘူး။
က်မတို႔ ကိုယ္ထဲမွာေသြး ၅ လီတာခန္႔ ရွိပါတယ္။ ေသြးေတြ ေသြးေၾကာေတြထဲကေန
ကိုယ္ခႏၶာရဲ့ အတြင္းသို႔ (သုိ႔) အျပင္သို႔ အခ်ိန္အနည္းငယ္အတြင္း ထြက္သြားရင္
ထြက္သြားတဲ့ေသြးရဲ႕ ပမာဏေပၚမူတည္ၿပီး အဆင့္ေလးဆင့္ ခြဲနိုင္ပါတယ္။
     ေသြး ၅ လီတာရဲ႕ (၁၀-၁၅%)  ထြက္သြားရင္ က်န္းမာေသာလူမွာ ဘာျပႆနာမွ
မျဖစ္ပါဘူး။ ဘာမွလည္း လုပ္စရာ မလိုပါဘူး။ ေသြးလွဴတဲ့အခါ ေသြး (၈-၁၀%) ယူတာမို႔
က်န္းမာေရးကို မထိခိုက္ေစပါဘူး။ (၁၅-၃၀%) ဆိုရင္ေတာ့ ႏွလံုးခုန္ ျမန္လာပါတယ္။
လက္ဖ်ားေျခဖ်ားေတြ ျဖဴၿပီး ေအးလာ ပါတယ္။ အဲ့ဒီ အခါမ်ိဳးမွာ ေသြးဒုထယ္ (volume)
ျပန္ျပည့္ေအာင္ ဆားရည္ သြင္းဖို႔လိုပါလိမ့္မယ္။ ေသြးသြင္း ဖို႔ မလိုေသးပါဘူး။
     (၃၀-၄၀%) ဆိုရင္ေတာ့ ေသြးေပါင္ခ်ိန္က်ျခင္း၊ ႏွလံုးခုန္ျမန္ျခင္း၊ သတိေမ့ျခင္းမ်ား
ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ဒီအဆင့္မွာေတာ့ ေသြးသြင္းဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။ ေသြးမရခင္ ေသြး
ဒုထယ္ (volume) ျပန္ျပည့္ေအာင္ ဆားရည္ သြင္းထားရပါမယ္။ (>၄၀%) ဆိုရင္ေတာ့
ေသြး အျမန္ဆံုးသြင္းျခင္း၊ ဆားရည္မ်ား သြင္းျခင္းမ်ားကို အျမန္ဆံုး လုပ္ရပါမယ္၊
အခ်ိန္ ေနာက္က်ပါက ေသဆံုးနိုင္ပါတယ္။
   ေသြးေတြက ကိုယ္ခႏၶာမွာရွိတဲ့ဆဲလ္ (cell)ေတြ လိုအပ္တဲ့ေအာက္ဆီဂ်င္ (Oxygen)ကို
အဆုတ္ကေန သယ္ေပးပါတယ္။ ကိုယ္ခႏၶာအတြက္ အႏၲရာယ္ရွိတဲ့ ကာဘြန္ဒိုင္ေအာက္
ဆိုက္ (Carbondioxide) ေခၚတဲ့ ဆဲလ္ထဲကထြက္လာတဲ့  အဆိပ္ဓာတ္ေငြ႔ေတြကို
အဆုတ္ဆီကို ျပန္သယ္သြားေပးၿပီး၊ အဆုတ္ကတဆင့္ ေလထုထဲကို ထုတ္ပါတယ္။
     ေအာက္ဆီဂ်င္အျပင္ ကိုယ္ခႏၶာအတြက္ လိုအပ္တဲ့အစာေတြကို အစာခ်က္ရာ အစာ
လမ္းေၾကာင္းမွ ဆဲလ္ေတြဆီကို ပို႔ေပးပါတယ္။ ဆဲလ္ေတြဆီက ထြက္လာတဲ့ အဆိပ္ေတြကို
အသဲ ဆီပို႔ေပးပါတယ္။ အသဲမွာ အဆိပ္ေတြကို အဆိပ္အေတာက္ေပ်ာက္ (Detoxification)
ေအာင္ လုပ္ပါတယ္။ အသဲက မေခ်ဖ်က္နိုင္တဲ့အဆိပ္ေတြကို ေက်ာက္ကပ္ကို ပို႔ေပးၿပီး
ေက်ာက္ကပ္က ဆီးအေနနဲ႔ အျပင္ကို ထုတ္ပစ္ပါတယ္။
     ေသြးမွာရွိတဲ့ ေသြးဥနီေတြက ေအာက္ဆီဂ်င္နဲ႔ ကာဘြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္ဓာတ္ေငြ႔ေတြ
သယ္တဲ့ အလုပ္ကို လုပ္ပါတယ္။ အဲ့ဒီအလုပ္အတြက္ ေသြးဥနီမွာရွိတဲ့ အနီေရာင္
ဟီမိုဂလိုပင္ (Hemoglobin) လိုအပ္ပါတယ္။ ဟီမိုဂလိုပင္နဲ႔ ေအာက္ဆီဂ်င္ေပါင္းတဲ့အခါ
ေသြးဟာ အနီရဲရဲ အေရာင္ ရွိပါတယ္။ အဲ့ဒီေသြးေတြက ေသြးလႊတ္ေၾကာေတြ (arteries)
ထဲမွာရွိပါတယ္။ ဟီမိုဂလိုပင္နဲ႔ကာဘြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္ ေပါင္းရင္ ေသြးဟာ နီညိဳေရာင္
ရွိပါတယ္။ ဒီေသြးေတြကို ေသြးျပန္ေၾကာ (Veins) ေတြကတဆင့္ အဆုတ္ဆီကို ပို႔ေပး
ပါတယ္။ အဆုတ္ကေန ကာဘြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္ဓာတ္ကို ေလထဲသို႔ မႈတ္ထုတ္
လိုက္ပါတယ္။
ေသြးျပန္ေၾကာေတြက နံရံပါးၿပီး ကိုယ္ရဲ့အျပင္ပိုင္း ျမင္လြယ္တဲ့ေနရာေတြမွာရွိပါတယ္။
ေသြးလႊတ္ေၾကာေတြကေတာ့ ကိုယ္အတြင္းပိုင္း ၾကြက္သား (Muscles) ေတြၾကားမွာ
ရွိလို႔ မျမင္ရပါဘူး။
     ေသြးထုတ္စစ္ေဆးတဲ့အခါ ေသြးျပန္ေၾကာေတြဆီက ေသြးကို ထုတ္ၿပီး စစ္တာပါ။
ေသြးတစ္စက္မွာ ေသြးဥနီေတြ သန္းေပါင္းမ်ားစြာ ပါရွိပါတယ္။
     ေသြးအားနည္းတယ္ဆိုတာ ေသြးဥနီေတြ နည္းတာကို ေျပာတာပါ။ ဟီမိုဂလိုပင္မွာ
သံဓါတ္ (Iron) နဲ႔ ပ႐ိုတင္းေခၚ (Protein) အသားဓာတ္ ပါ ပါတယ္။ သံဓာတ္နဲ႔ အသား
ဓာတ္ နည္းရင္ ဟီမိုဂလိုပင္လည္း နည္းတာမို႔ ေသြးအားနည္းေရာဂါ ျဖစ္ပါတယ္။
ပ႐ိုတင္းက ဟီမိုဂလိုပင္အျပင္ အျခားေသာ ကိုယ္အစိတ္ အပိုင္းေတြမွာလဲ အမ်ားအျပား
ပါဝင္တာမို႔ ပ႐ုိတင္းနည္းရင္ ေသြးအားနည္းေရာဂါအျပင္ အျခားေရာဂါေတြလဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒါေၾကာင့္ ေသြးအားပဲ နည္းတယ္ ဆိုရင္ေတာ့ သံဓာတ္ေၾကာင့္ပါ။ သံဓာတ္က
အစားအစာက ရပါတယ္။
     သာမန္မွ်တတဲ့အစာ စားသူ၊ သက္သတ္လြတ္ စားသူမ်ားမွာေတာင္ သံဓာတ္
အစားနည္းလို႔ ေသြးအားနည္းတာ မျဖစ္ပါဘူး။ (အရွင္ဆႏၵဓိက၏ ေသြးအလွဴနဲ႔ပါရမီ
(၁၀) ပါး စာအုပ္မွာ မည္သည့္ အစားအစာမ်ားတြင္ သံဓာတ္ပါေၾကာင္း အေသးစိတ္
ေရးသားထားပါတယ္)။
     အမ်ားဆံုး ေသြးအားနည္းေရာဂါ ျဖစ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းက ကိုယ္ထဲက ေသြးေတြ
အျပင္ ထြက္သြားတာေၾကာင့္ပါ။
     အမ်ိဳးသမီးမ်ားမွာ ဓမၼတာေသြး အေနနဲ႔ လစဥ္ ေသြးမ်ားအျပင္ထြက္တာမို႔ အစာထဲမွာ
သံဓာတ္ လံုေလာက္စြာမပါရင္ ေသြးအားနည္းေရာဂါ ျဖစ္နိုင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အမ်ိဳးသမီး
မ်ားမွာ ေသြးအားနည္းေရာဂါ အျဖစ္မ်ားပါတယ္။ အမ်ိဳးသားမ်ား ေသြးအားနည္းတယ္
ဆိုရင္ေတာ့ ေသြးထြက္တဲ့ေရာဂါ တစ္ခုခုကို ရွာေဖြရပါမယ္။ ဥပမာ။ ေသြးထြက္ေနတဲ့
ေက်ာက္ကပ္ ေရာဂါ၊ အူနာေရာဂါ၊ အစာအိမ္ေရာဂါ၊ လိပ္ေခါင္းေရာဂါ၊ စသည္တို႔ပါပဲ။
     ကိုယ္ထဲက သံဓာတ္က ေသြးအေနနဲ႔သာ ကိုယ္ခႏၶာအျပင္ကို ထြက္နိုင္ပါတယ္။
ကိုယ္ခႏၶာအေနနဲ႔ ပိုေနတဲ့ သံဓာတ္ကို ထုတ္ပစ္နိုင္စြမ္း မရွိပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ သံဓာတ္ကို
ကိုယ္ထဲကို ထိုးသြင္းျခင္း (အသားထဲသို႔ ထိုးသြင္းျခင္း၊ အေၾကာထဲသို႔ ထိုးသြင္းျခင္း)
မ်ားကို တကယ္ လိုအပ္မွသာ ျပဳလုပ္သင့္ပါတယ္။ ေသြးအားေကာင္းေအာင္ဆိုၿပီး
အလကား မထိုးသင့္ပါဘူး။
     သံဓာတ္ကို အသားထဲထိုးထားရင္ ထိုးတဲ့ေနရာက အသားထဲမွာရွိေနတ့ဲ သံဓာတ္ေၾကာင့္
ထိုးတဲ့ေနရာကို ညိဳမဲ ေစပါတယ္။ အေၾကာထဲထိုးလို္က္တဲ့ အပိုသံဓာတ္ေတြက  အသဲ၊
ႏွလံုး၊ ပင္ကရိယ စတဲ့ အဂၤါေတြမွာ သြားစုရင္ အသဲေရာဂါ၊ ႏွလံုးေရာဂါ၊ ဆီးခ်ိဳေရာဂါေတြ
ျဖစ္နိုင္ပါတယ္။ ဒီေဘးထြက္ေရာဂါေတြေၾကာင့္ ေသြးခဏခဏသြင္းရတဲ့  ေမြးရာပါ
ေသြးအားနည္း ေရာဂါျဖစ္တဲ့ သလဲစီးမီးရာ (Thalassemia) လူနာေတြေသဆံုးနိုင္ပါတယ္။
ယခုအခါ တိုးတက္တဲ့ နိုင္ငံေတြမွာ ကိုယ္ထဲက ေသြးသြင္းလို႔ ပိုေနတဲ့ သံဓာတ္ေတြကို
စက္နဲ႔ျပန္စုပ္ ထုတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ “တန္ေဆး၊လြန္ေဘး” တဲ့။
    ေဆးပညာေတြတိုးတက္ေနေပမဲ့ လူ႔ရဲ႕ေသြးဥနီကိုေတာ့ မျပဳလုပ္နိုင္ေသးပါဘူး။
ဒါေၾကာင့္ ေသြး အေရးေပၚလိုတယ္ဆိုရင္ အျခားလူတစ္ဦးဆီက ေသြးကို သြင္းေပးရပါတယ္။
သူတစ္ပါးရဲ႕ေသြးသြင္းျခင္းရဲ႕ ဆိုးက်ိဳးေတြကို ကာကြယ္ဖို႔အတြက္ ေသြးလိုမယ္ဆိုတာ
ႀကိဳသိတဲ့ ခြဲစိပ္ကုသမႈ (Planned operation) မ်ားမွာ မခြဲစိပ္ခင္ လူနာရဲ႕ေသြးကို
တစ္ပတ္၊ ႏွစ္ပတ္က ႀကိဳ ထုတ္ထားၿပီး ခြဲစိတ္တဲ့အခါ သူ႔ေသြးကိုပဲ ျပန္သြင္းေပးတဲ့
ေအာ္တို ေသြးသြင္းျခင္း (Autotransfusion) ကို လုပ္နိုင္ပါတယ္။
     ေသြးဥနီေတြက အျမဲရွင္သန္ေနတာ မဟုတ္ပါဘူး လူေတြလိုပဲ ေမြးလိုက္ ေသလိုက္
ျဖစ္ေနတာပါ။ ေသြးဥနီရဲ႕သက္တန္းက (၃) လ ပါ။ ေသြးတစ္စက္မွာ အသစ္ေမြးဖြားလာတဲ့
ေသြးဥနီေတြ၊ အသက္ႀကီးလို႔ ေသခါနီးတဲ့ ေသြးဥနီေတြ၊ အသက္ငယ္ေသးတဲ့ ေသြးဥနီေတြ၊
အသက္လတ္တန္း ေသြးဥနီေတြ ေရာေနပါတယ္။ သူတို႔အားလံုးရဲ႕ ျဖန္းမွ်အသက္ကို
ယူမယ္ ဆိုရင္ တစ္လခြဲပါ။
     ေသြးေတြကို ကိုယ္ထဲကထုတ္ၿပီး အျမဲတန္း (+ 5 C) ၅ ဒီဂရီ စင္တီဂရိတ္ ထားနိုင္မွ
ေသြးသြင္းခံရတဲ့ လူနာရဲ႕ကိုယ္ထဲမွာ အသံုးဝင္ေသးတဲ့ အသက္ရွင္ေနေသးတဲ့ ေသြးဥနီက
သံုးပံုတစ္ပံုေလာက္ပဲ ရွိပါေတာ့တယ္။ ေသြးထုတ္ထားတာ တလၾကာၿပီဆိုရင္ေတာ့
လူနာအတြက္ ေကာင္းက်ဳိးထက္ ဆိုးက်ိဳး ပိုမ်ားမွာမို႔ တလၾကာတဲ့ ေသြးေတြကို လူနာထဲ
သြင္းေပးလို႔ မရပါဘူး။
     လြန္ခဲ့တဲ့ႏွစ္ (၃၀) က ေတာင္ႀကီးၿမိဳ႔မွာ လွ်ပ္စစ္ ၂၄ နာရီ မရလို႔ ေသြးလွဴရွင္ဆီက
ေသြးထုတ္ၿပီး အေအးခန္းမွာသိမ္းတဲ့ ေသြးဘဏ္အလုပ္ကို မလုပ္နိုင္ပါဘူး။ အရွင္
ေသြးလွဴရွင္စနစ္ ( Living donor) ကို အသံုးျပဳရပါတယ္။ ေသြးလွဴရွင္ေတြရဲ႕ တယ္လီဖုန္း
နံပါတ္ (ေခတ္ေပၚလက္ကိုင္ဖုန္းေတြ မရွိေသးလို႔)၊ မ်ားေသာအားျဖင့္ အိမ္လိပ္စာ ယူထား
ၿပီး ေသြးလိုတဲ့အခါ ေသြးလွဴရွင္ကို အိမ္လိုက္ ေခၚရပါတယ္။ အခုလွဴ၊ အခု လူနာေသြးနဲ႔
တဲ့၊ မတဲ့ စစ္ၿပီး ခ်က္ခ်င္းသြင္းရတာမို႔ ကူးဆက္တတ္တဲ့ ေရာဂါေတြ စစ္ဖို႔ အခ်ိန္မရပါဘူး။
ေတာ္ပါေသးရဲ႕ ဆိုးဝါးတဲ့ AIDS ေရာဂါေတြ မေပၚေသးလို႔။
     ေဆးပညာ အသိဉာဏ္နည္းပါးတဲ့ ေတာင္သူေတြဟာ သူတို႔ကိုယ္ထဲက ေသြးထုတ္ရင္
ေသြးအား နည္းသြားမယ္ထင္ၿပီး သူတို႔အမ်ိဳးသမီး ကိုယ္ဝန္ေၾကာင့္ ေသြးဆင္းလြန္ၿပီး
ေသႏိုင္တဲ့အခ်ိန္မွာေတာင္ ေသြးေပးဖို႔ ျငင္းဆန္ၾကပါတယ္။ ဒီေတာ့ ေတာင္ႀကီးၿမိဳ႔က
ဆရာဝန္ေတြ ဆရာဝန္သိကၡာ (Doctor`s ethique )  နဲ႔လူ႔အခြန္႔အေရး (Human rights)
ဆိုတာေတြကို ေဘးခ်ိတ္ၿပီး လူနာလာပို႔တဲ့သူ (လူနာလာပို႔ရင္ ဂ်စ္ကား တစ္စီးနဲ႔ အျပည့္
လာပို႔ေလ့ ရွိပါတယ္) အားလံုးကိုစမ္းသပ္ၿပီး ေသြးလွဴနိုင္သူေတြဆီက အတင္း အားဓမၼ
ထုတ္ယူရပါတယ္။
    တကယ္က ဆရာဝန္ သိကၡာနဲ႔ လူ႔အခြန္႔အေရး ဆိုတာေတြက မသမာသူေတြ မတရား
မလုပ္နိုင္ေအာင္ သတ္မွတ္ထားရတဲ့ ဥပေဒေတြပါ။ ဒီလိုမွ ေသြးမေဖာက္ရင္ လူနာေရာ၊
ခေလးပါ ဆံုးရမွာပါ၊ ၿပီးေတာ့ ေသြးဆိုတာ လူလိုပဲ သူ႔သက္တန္း ၃ လျပည့္ရင္ ထုတ္ထုတ္
မထုတ္ထုတ္ ေသတာပါပဲ။
     ေသြးဥနီေတြရဲ႕ သဘာဝကို သိရေတာ့ အို၊ နာ၊ ေသ တဲ့ လူ႔ဘဝကို ပိုၿပီး တရား
ရ မိပါ တယ္။ အမွန္ေတာ့ ေသြးဥနီမွ မဟုတ္ပါဘူး၊ ကိုယ္ထဲမွာရွိတဲ့ ဘယ္အရာမွ
မျမဲပါဘူး။ ယခင္ကေဆးပညာမွာ မေသဘူး၊ အျမဲတည္္တဲ့ ( Permanent cells) လို႔
ထင္ခဲ့တဲ့ အ႐ိုးဆဲလ္ (Bone cells) ေတြလဲ ေမြးေသ ျဖစ္ေနၾကတာ ေဆးပညာတိုးတက္
လာမွ သိၾကရပါတယ္။ ေမြးေသေတြနဲ႔ စုစည္းထားတဲ့ က်မတို႔ရဲ႕ ခႏၶာကိုယ္ႀကီး မျမဲဘူး၊
အျမဲေသေနတယ္ ဆိုတာ “ေသြးထြက္ေအာင္ မွန္တယ္” လို႔ပဲ ေျပာရေတာ့မယ္
ထင္ပါတယ္။
    ေသြးဥနီေတြကို ႐ိုးတြင္းျခင္ဆီက ထုတ္ပါတယ္။ တနည္း သူတို႔ကို ေသြးဥနီေတြရဲ႕
သားဖြားေဆး႐ံု၊ သြားဖြားခန္းလို႔ ေျပာရပါမယ္။ ေသသြားတဲ့ ေသြးဥနီေတြကိုေတာ့
သရက္ရြက္မွာ ရွင္းလင္းပစ္ပါတယ္။ သူကေတာ့ ေသြးဥနီေတြရဲ႕ သခ်ၤဳိင္းေပါ႔။ ေသြးဥနီေတြ
ေသတာမ်ားတဲ့ အခ်ဳိ႕ေသာ ေရာဂါသည္ေတြမွာ သရက္ရြက္ ႀကီးလာတတ္ၿပီး၊ အသဲက
လည္း ကူညီ ရွင္းေပးတာမို႔ အသဲပါ နည္းနည္း ႀကီးလာတတ္ပါတယ္။ သခ်ဳႋင္းေဟာင္း
မဆန္႔လို႔  သခ်ဳႋင္းအသစ္ လုပ္တယ္လို႔ ေျပာရမယ္ ထင္ပါတယ္။

(ျမတ္ပန္းရဂုံ)